Zararın neresinden dönülse hep kârdır!

21. yüzyılda sigara içmeyen orta yaşlı birinin 80 yaşını geçme, hatta 90. doğum gününü kutlama şansı hiç de az değil.  Sigara içenler için ise bu olasılık çok düşük. Ama, bırakacak olurlarsa sigaranın yol açtığı hastalıklara tutulma ve ölme riskleri hızla düşüyor.

Son 2 haftadır sigaranın yol açtığı felaketleri sıralayan yazılardan sonra bu hafta tütünden uzak durmanın yararlarından ve sigarayı bırakmanın yollarından söz edeceğim. Sigara içen birinin sağlıklı bir geleceği olması zor. Buna karşılık, sigarayı bırakanların sağlıklarının rahat bir nefes alacağından şüphe yok.

Bu yaştan sonra bıraksam neye yarar!

35 bin Britanyalı doktorun 50 yıl izlendiği araştırmada sigarayı bırakmanın hangi yaşta olursa olsun hayat kurtarıcı olduğunu öğrendik. Hayatı boyunca sigara içenler 10 yıl daha erken ölüyor. Sigarayı bırakanlar ise, alışkanlıklarından kurtuldukları yaşa göre bu 10 yılın tümünü veya bir kısmını kazanıyorlar: 30 yaşında bırakırlarsa tümünü,  40 yaşında 9 yılını, 50 yaşında 6 yılını, 60 yaşında 3 yılını geri alıyorlar.

Geçen hafta sözünü ettiğim Büyük Britanya’da doktorlar üstünde yapılan uzun soluklu araştırmadan sigaranın öldürücü etkileri kadar, hangi yaşta olursa olsun tütünü bırakmanın yararları hakkında da çok şey öğrendik.
Bugün sigara içmeyen orta yaşlı birinin 80 yaşını geçme, hatta 90. doğum gününü kutlama şansı hiç de az değil.  Sigara içenler için ise bu olasılık çok düşük. Sigaranın etkileri ne kadar çok ve ne kadar uzun süredir içildiğine bağlı. Günde 1-2 sigara tellendirenlerin bile tehdit altında olduğunu, alışkanlıklarından vaz geçerlerse ölüm ve ciddi hastalık riskinin azaldığını biliyoruz.

Sigara olmayınca vücut toparlanıyor

Damarların iç yüzeyini döşeyen, tıbbi adı endotel olan hücreler kalp damar sağlığı için çok önemlidir. Elimizde tek bir sigara içimi sırasında endotel hücresinin keyfinin kaçıp damarı büzüştürdüğünü, duvarının geçirgen haline geldiğini, pıhtı oluşumunu kolaylaştırdığını gösteren kanıtlar var. Sigaradan sonra geçen yarım saat içinde bu olumsuzlukların bir çoğu düzeliyor. Ama, her sigara içişte tekrarlanan darbelerle endotel hücrelerinin toparlanması giderek daha uzun zaman alıyor. Yine de bir tiryaki, paketi atıp bir daha ağzına sigara koymazsa hücrelerin çoğu yavaş yavaş kendini düzeltiyor. Bu ve benzeri iyileşmeler sayesinde sigarayı bıraktıktan sonra kalp krizi ve inme riski oldukça hızlı bir biçimde düşüyor.
Sigara içenlerde ne süreyle ve ne kadar içtiklerine bağlı olarak 10-15 kat artan akciğer kanseri risiki tütün kesildikten sonra azalıyor. 105 bin kadının 20 yıl izlendiği Hemşirelerin Sağlık Çalışması adlı araştırmada akciğer kanserinden ölüm riskinin ilk 5 yıl içinde yarı yarıya azaldığını, 20-30 yıl içinde hiç tütün kullanmamışlarla aynı düzeye geldiğini öğreniyoruz. 2008 yılında JAMA dergisinde yayınlanan bu araştırmayı yürüten bilim insanları, sigaraya ne kadar erken başlanırsa kanser olmanın o kadar kolaylaştığını vurgulayıp “mutlaka çocuklarımızı sigaradan korumalıyız” diyorlar.

Nasıl bırakabilirim?
Yıllar icinde pekişmiş olan sigara alışkanlığı hem bir madde bağımlılığı hem de öğrenilmiş bir davranış biçimidir. Sigarayı bırakmayı düşünmekle, sigarayı bırakmaya karar vermek ve gerçekten bırakmak ayrı şeylerdir.
Uzmanlar sigara bırakacak kisinin 4 aşamadan geçtiğini belirtiyorlar.
1- Sigaranın zararlarının farkında ama henüz bırakmaya hazır olmayanlar.  
2- Sigara bırakmayı düşünen ama henüz karar vermemiş olanlar. Bu aşamada bırakmayı teşvik etmek karar vermeyi hızlandırabilir. Özellikle doktorların ve sağlık çalışanlarına çok iş düşüyor. Yapılan karşılaştırmalı çalışmalar bu devredeki kişierin ikna olmaya açık olduklarını gösteriyor.
3- Sigarayı bırakmaya karar verenler. Bu aşamaya gelmiş olanların başarısız olma riskleri az değil. Uzmanlar başarı şansını yükseltmek için tiryakilere bir plan yapmalarını ve uzmanlardan yardım istemelerini tavsiye ediyorlar.
4- Kararını hayata geçirmiş olanlar. Tebrik etmeden önce, yeniden başlama riskinin yüksek olduğunu hatırlayıp, özellikle ilk 3-6 süresince dikkat etmek gerekiyor.

Sigarayı bırakma planı
* Bırakacağın günü belirle ve bu karara sadık kal
* Ailene ve arkadaşlarına kararını bildir ve destek iste
* Daha önce bırakıp başaramadıysan, nedenlerini araştır
* Sigara isteğini arttıran durum ve ortamlardan uzak dur
* Sigarayla ilintili olan eşyaları kaldır
* Sigara içenlerle teması azalt
* Sigara isteği dayanılmaz olunca nasıl direneceğini planla
* Bir taneden bir şey çıkmaz deme
* Sigara yoksunluğunun giderek hafifleyip geçtiğini unutma
* Uzmanlardan yardım iste, başarı şansın artar

Uzman yardımı bırakmayı kolaylaştırıyor

Sigarayı alışkanlığından kurtulmada davranış tedavisinin, yüz yüze ve telefonla yapılacak yakın takibin, grup çalışmalarının yararlı olduğunu gösteren çok sayıda çalışma var. Ülkemizde de hastane ve polikliniklerde, bazı sivil toplum kuruluşlarının bünyesinde çok sayıda bu tip programlar var. Alo “171” sigarayı bırakma hattı bu yolda yol gösterici bilgiler veriyor.
Hipnoz ve aküpünkür yöntemleriyle sigara bıraktırmanın yönteminin ateşli savunucuları var. Bu konuda bilimsel kanıt çok az. Ne var ki, her türlü yolu deneyip başarılı olamamışken hipnoz veya aküpünkür ile kurtulmuş insanlar var. Bu yöntemlerin ciddi yan etkilerinin olmadığı  hesaba katılınca denemek isteyenlere karşı çıkmamak gerektiğini düşünüyorum.

İlaç tedavisi
Sigarayi bırakmanın güçlüğünün bir nedeni nikotinin bağımlılık yapıcı bir madde olmasından kaynaklanıyor. Giderek azalan dozlarda nikotin vererek bağımlılığın tedavisi amaçlanıyor. Bu ürünlerde sigaranın aksine, oksijenin yerini alan karbon dioksit, kanser yapan katranımsı maddeler ve damarları tıkayan zehirli duman olmadığı için 2-3 ay kullanılmasında önemli bir sakınca yok.
Deriye yapıştırılan nikotin bantları vücuda nikotini 24 saat içinde yavaş yavaş verir. Nikotin sakızları veya pastiller, ya da dil altı hapları daha çabuk etki eder ama etkileri kısa sürer.  Nikotin bantı kullanan bir kişinin sigara yoksunluğunun arttığı durumlarda, kısa etkili ürünlerden kullanması yararlı olabilir.
İlaç olarak alınan nikotin sigaradan alınandan daha az olduğu için genellikle güvenli olarak kabul edilir. Yan etkileri olduğunda dozu azaltmak ender durumlarda tümüyle kesmek gerekebilir. Hem sigara içip hem de bu ürünler kullanılacak olursa alınan toplam nikotin dozu artacağından daha ciddi sorunlarla karşılaşılabilir.  
Sigara bırakmaya destek olmak için kullanılan bupropion adlı depresyon ilacının basarı şansını arttırdığı biliniyor ama, ciddi yan etkileri olabileceği unutulmamalı. Bir kaç yıl önce piyasaya çıkan, beyinde sigara yoksunluğunun yarattığı değişiklikleri baskılayan varanicline adlı ilacın intiharla sonlanan psikiyatrik sorunlara ve kalp hastalarında yeni problemlere yol açan yan etkileri var. Sigarayı bırakmak için ilaç tedavisi mutlaka doktor gözetiminde yapılmalıdır.